در حوزه اشیاء تاریخی و فرهنگی، اصطلاحاتی همچون باستانی، عتیقه، آنتیک و وینتیج به‌کار می‌روند که هرکدام معنای ویژه‌ای دارند. شناخت این تفاوت‌ها نه‌تنها برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ اهمیت دارد، بلکه در خرید، نگهداری و ارزش‌گذاری این اشیاء نیز نقش کلیدی ایفا می‌کند. در ادامه به توضیح و تمایز این دسته‌ها می‌پردازیم.
در مواجهه با اشیاء عتیقه و موزه‌ای با اصطلاحاتی روبه‌رو هستیم که هر کدام معنی متفاوتی دارند.
الف) اشیاء باستانی یا زیرخاکی: منظور از شئ باستانی آن اشیائی است که در گذشته‌های دور استفاده شده و دیگر مشابهی در دوران معاصر و زندگی روزمره ندارد. این اشیا در خانه‌های معاصر نگهداری نمی‌شوند و بیشتر آن‌ها از کاوش و حفاری محوطه‌ها و بناهای تاریخی و باستانی به دست می‌آیند. اشیاء باستانی اصلاحاً در دسته غیر مجاز طبقه‌بندی می‌شوند. اشیاء غیر مجاز، آن دسته از اموالی هستند که منشأ حصول و به دستاوری آن‌ها حفاری بوده و به عنوان اشیاء زیرخاکی شناخته می‌شوند. همچنین کلیه عناصر تزئیناتی وابسته به بناهای تاریخی و آثار مسروقه از موزه‌ها و گالری‌های داخلی و خارجی نیز در حکم اموال غیر مجاز هستند.
ب) اشیاء عتیقه یا مجاز: اشیاء عتیقه و آنتیک معمولاً مترادف و هم‌معنی هم به کار می‌روند. عتیقه عربی شده واژه آنتیک (Antique) است. ولی در عمل تفاوت ظریفی با هم دارند. عتیقه معمولاً به اشیاء قدیمی که درون ایران تولید یا استفاده می‌شده اطلاق می‌شود. این آثار بین 40 تا 300 سال قدمت دارند. به بیان گسترده‌تر، اشیاء عیتقه را می‌توان همان اشیاء مجاز دانست. اشیاء مجاز، آن دسته از اشیاء تاریخی ـ فرهنگی هستند که زیر خاکی نبوده و به صورت موروثی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌گردد. این اشیاء از پایان دوره صفوی تا آغاز جمهوری اسلامی را شامل می‌شود.
پ) اشیاء آنتیک (Antique): منظور از اشیاء آنتیک معمولاً اشیاء خارجی (اروپایی، جنوب و شرق آسیا) است که بیشتر از 100 سال قدمت دارند. از نظر کلی شبیه اشیاء عتیقه است ولی تفاوت کوچک آن در محل ساخت آن‌ها است. این آثار شامل تابلوهای نقاشی، مبلمان، زیورآلات، کاسه، بشقاب، کاپ، ساعت، نمونه‌های قدیمی دستگاه گرام، تلویزیون، رادیو، پنکه و از این قبیل است.
ت) اشیاء وینتیج (Vintage): اشیاء وینتیج معمولاً به اشیائی گفته می‌شود که بین 30 تا 100 سال قدمت دارند. این اشیا نیز تنوع بسیار زیادی دارند. برخی از این اشیا در دوره جدید به سبک دوره قدیمتر ساخته می‌شود. مورد اخیر بیشتر در صنعت پوشاک کاربرد دارد.
جمع‌بندی
با نگاهی کلی می‌توان گفت:
-
اشیاء باستانی یا زیرخاکی مربوط به گذشته‌های بسیار دور هستند و اغلب از حفاری به‌دست می‌آیند و در دسته غیرمجاز قرار می‌گیرند.
-
اشیاء عتیقه معمولاً داخلی‌اند، بین ۴۰ تا ۳۰۰ سال قدمت دارند و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌اند.
-
اشیاء آنتیک (Antique) به اشیاء خارجی با قدمت بیش از ۱۰۰ سال گفته می‌شود.
-
اشیاء وینتیج (Vintage) آثاری هستند با قدمتی بین ۳۰ تا ۱۰۰ سال که گاه به سبک دوره‌های قدیمتر نیز ساخته می‌شوند.
تفاوت اصلی این چهار دسته در قدمت، محل ساخت و شیوه به‌دست‌آوردن آن‌هاست. درک درست این تمایزها به ما کمک می‌کند تا اشیاء تاریخی و فرهنگی را با دقت و ارزش واقعی شناسایی و ارزیابی کنیم.