اگر به طور اتفاقی مثلاً هنگام کشاورزی، ساخت و ساز یا فعالیتهای دیگر شئ یا اشیائی کشف شود طبق قانون حقالکشف به فرد کشفکننده تعلق میگیرد. ولی این پرداخت منوط به شرایطی است که در قانون حقالکشف ذکر شده است:
- در صورتی که اشیاء مذکور در این قانون بر حسب تصادف کشف بشود، کاشف مکلف است آنها را در اسرع وقت به نزدیکترین اداره میراث فرهنگی ارائه دهد. در این مورد هیأتی مرکب از قاضی شرع، دادستان محل و رئیس اداره میراث فرهنگی یا نمایندگان آنها با حضور یک نفر کارشناس اهل خبره تشکیل و پس از بررسی به ترتیب زیر عمل خواهد شد:
الف- در صورتی که اشیاء مکشوفه از ملک شخصی باشد، در مورد فلزات قیمتی و جواهرات پس از توزین، معادل دو برابر بهای روز ماده خام آن و در مورد سیار اشیا، نصف بهای تقویم شده به کاشف پرداخت خواهد شد.
ب- در صورتی که اشیاء مکشوفه از غیر ملک شخصی به دست آید، به میزان نصف حقالکشف مقرر در بند الف به کاشف پرداخت خواهد شد.
ج- ارزیابی و پرداخت حقالکشف مذکور در بندهای الف و ب و حداکثر ظرف یک ماه از طرف اداره میراث فرهنگی مربوطه خواهد آمد.
- منظور از اشیاء عتیقه، اشیائی است که بر طبق ضوابط بینالمللی صد سال یا بیشتر از تاریخ ایجاد یا ساخت آن گذشته باشد. در مورد اشیاءی که قدمت آن از صد سال کمتر باشد، پس از تأدیه خمس بهای تقویم شده آن از طرف کاشف به نفع بیتالمال، اشیاء مکشوفه به وی تعلق خواهد گرفت.
